Prof. dr. Remco de Bree
Bij de behandeling van hoofd-halskanker kunnen schouder- en nekklachten ontstaan. De meest bekende oorzaak hiervan is een operatie waarbij de lymfeklieren in de hals verwijderd worden, een zogenaamde halsklierdissectie.
Dit komt met name doordat de nervus accessorius, de elfde hersenzenuw, soms ook wel bijkomstige of bijkomende zenuw genoemd, niet of minder functioneert. Deze zenuw is verantwoordelijk voor de bewegingen waarbij de monnikskapspier (musculus trapezius) betrokken is. De schouder kan dan niet meer goed opgetrokken worden en de arm kan niet meer boven 90° opgeheven worden. Dit komt met name bij voorwaartse en zijwaartse bewegingen van de arm tot uiting. Bovendien gaat de schouder hangen en treden vaak pijnklachten op.
Bij de oorspronkelijke halsklierdissectie zoals deze meer dan 100 jaar geleden voor het eerst beschreven is, werd deze zenuw standaard opgeofferd, omdat rondom deze zenuw al dan niet aangedane lymfeklieren gelegen waren. Het is logisch dat dan de functie van deze zenuw verloren gaat. Inmiddels proberen we steeds sparender te opereren en wordt deze zenuw alleen nog bewust opgeofferd als deze vergroeid is met lymfeklieruitzaaiingen (metastasen). Een structuur in een operatiegebied blijft echter altijd een risico op een (onbedoelde) beschadiging hebben. Hoewel deze zenuw meestal gespaard kan worden, functioneert deze na een halsklierdissectie vaak niet helemaal naar behoren. Dit lijkt voornamelijk te komen doordat tijdens een halsklierdissectie de zenuw vrij gelegd moet worden en daarbij de bloedvoorziening aangedaan wordt. Bovendien kunnen zenuwen slecht tegen manipuleren tijdens de operatie.
Tegenwoordig worden niet altijd meer standaard alle lymfeklierstations in de hals verwijderd. Dan behoeft deze zenuw minder vrij geprepareerd te worden en blijkt daardoor de schouderfunctie ook minder aangedaan te zijn. Dit is vaak mogelijk wanneer voor de operatie lymfeklieruitzaaiingen niet of slechts in één lymfeklier aangetoond zijn. Om ernstige schouderklachten na een halsklierdissectie zoveel mogelijk te voorkomen wordt standaard na deze operatie een fysiotherapeut in consult gevraagd, die oefeningen voor thuis meegeeft.
Bestraling
Naar het optreden van schouderklachten na een halsklierdissectie is veel onderzoek gedaan. Zodoende is hier veel over bekend. Wat minder bekend is, is dat na bestraling ook schouder- en nekklachten kunnen optreden, wel vaak in mindere mate. Verder kunnen schouderklachten van een beperkte halsklierdissectie erger zijn wanneer tijdens dezelfde operatie ook een borstspierlap gebruikt wordt voor reconstructie van een defect of ter verbetering van de wondgenezing. Bij een uitgebreide halsklierdissectie valt dit extra risico op schouderklachten weg tegen de grote kans hierop bij een dergelijke halsklierdissectie op zich.
Leefregels
Na de operatie adviseren we om de arm in het dagelijks leven zo normaal mogelijk te gebruiken, waarbij je niets forceert. Probeer rechtop te lopen met de schouders ontspannen, niet naar beneden of omhoog getrokken.
