Het is goed om in beweging te blijven, dat weten we allemaal, maar wat kunt u het beste doen bij de specifieke problemen die u tegenkomt? Misschien kan gespecialiseerde fysiotherapie iets voor u betekenen.
Doorbreek de spiraal
Misschien heeft u het zelf ook ervaren, door medische behandeling kunt u sneller vermoeid zijn of minder zin hebben om te gaan bewegen. Het is echter belangrijk om voor, tijdens en na de behandeling zoveel mogelijk actief te blijven, of juist te starten met bewegen of sporten. Onderzoek naar het effect van inactiviteit of bedrust op spierkracht laat zien dat iedere week die u op bed ligt de spieren met 5% in volume afnemen. Minder beweging kan zorgen voor een neerwaartse spiraal die we samen met u het liefst doorbreken.
KvL= kwaliteit van leven bron: KWF
Het belang van blijven bewegen voor, tijdens en na medische behandeling wordt met steeds meer wetenschappelijk onderzoek onderbouwd. Iedereen kent bijvoorbeeld het Alpe d’HuZes-evenement dat geld binnenhaalt om onder andere onderzoek te doen naar beweegprogramma’s voor mensen met kanker. Rondom hoofd-halsoncologie is nog relatief weinig onderzoek gedaan, maar het reeds uitgevoerde onderzoek laat een positief effect zien van bewegen en sporten op de kwaliteit van leven, het lichamelijk functioneren en de veelvoorkomende vermoeidheid. Voor het doorbreken van de neerwaartse spiraal is het goed om te weten wat je kunt doen, of dit veilig is en waar jeterecht kunt voor goede begeleiding.
Veilig bewegen en sporten
In principe is bewegen in het dagelijks leven, zoals wandelen en fietsen (minimaal 30 minuten), altijd goed om te doen. Doe iets wat je leuk vindt, maak een wandeling met je hond of ga winkelen, dan is de kans dat je het volhoudt veel groter. Als je een gericht trainingsprogramma bij een fysiotherapeut wilt volgen, overleg dit dan altijd eerst met de behandelend specialist of huisarts. Eventuele andere aandoeningen kunnen een rol spelen bij hoe u traint. Denk aan hart- en vaatziekten, longaandoeningen, diabetes. Maar vooral chemoradiotherapie of chirurgie kunnen gevolgen hebben. Misschien moet je eerst een inspanningstest doen om te bepalen of je veilig kunt trainen en op welk niveau je kunt trainen.
Wil je weten hoe anderen het doen? Bekijk dan het filmpje hieronder dat het Verbeeten Instituut over bewegen tijdens en na de behandeling van hoofd-halskanker maakte. Misschien krijg jij ook zin om te gaan bewegen!
Schouder en nekklachten
Na het ondergaan van een operatie in het hoofd-halsgebied komen nek- en schouderklachten relatief vaak voor. Bij patiënten die een halsklierdissectie hebben ondergaan zijn schouderklachten vaak te wijten aan een beschadiging of het doorsnijden van de zenuw die naar het bovenste tweederde deel van de monnikskapspier gaat. De behandelend arts en fysiotherapeut weten of de zenuw nog kan herstellen. Wanneer de zenuw is uitgevallen, staat de schouder vaak lager, het schouderblad kan gaan ‘vleugelen’ en u kunt problemen hebben bij het bewegen boven uw macht. Een kopje uit het bovenste kastje pakken of een blouse aantrekken gaat moeilijker of met pijn. Nekklachten komen vaak voor door een andere voorkeurshouding van het hoofd, door pijn of stugheid van het operatiegebied. Nek- en schouderklachten zijn bij uitstek het vakgebied van de gespecialiseerde fysiotherapeut zoals de oncologie fysiotherapeut.
Lymfoedeem
Lymfoedeem (vochtophoping) presenteert zich vaak enkele weken na de operatie of radiotherapie als een zwelling in de hals, het gezicht of de mond die niet vanzelf vermindert. Het verwijderen van lymfeklieren, het doorsnijden van lymfebanen en druk op klieren en vaten kunnen hiervan de oorzaak zijn. Het lymfevocht kan niet weg en hoopt zich op. Een gespecialiseerde fysiotherapeut of huidtherapeut kan door middel van lymfemassage, lymfetape en gerichte oefentherapie het lymfoedeem weer door het lichaam laten afvoeren.
Tienke Eliens is huidtherapeut en gaf een presentatie over lymfoedeem bij district Midden-Brabant. Joke van Uden, bestuurslid van het district, schreef onderstaande samenvatting:
Oedeemtherapie kan gegeven worden door een huidtherapeut, of een fysiotherapeut met als specialisatie oedeem en is voor mensen die last hebben van (lymf)oedeem. Lymfoedeem is een abnormale ophoping van eiwitten en vocht in het lichaam. Dit is het gevolg van een verstoord evenwicht tussen aan- en afvoer van vocht door een ongeval, ziekte of stress.
Manuele lymfedrainage is een lichte vorm van massage die erop gericht is het lymfestelsel te stimuleren. Deze stimulatie zorgt ervoor dat teveel aan vocht (zowel zichtbaar als onzichtbaar oedeem) beter en/of sneller via de lymfebanen wordt afgevoerd.
Ten gevolge van een trauma, operatie, bestraling of stress kan er lokaal een fibrose (verharding van het bindweefsel) ontstaan, waardoor vocht vastgehouden wordt, de bloedcirculatie en de afvoer van lymfevocht stagneert. Het aangedane gebied wordt hard, stug en minder flexibel.
Lymfoedeem ontstaat vaak geleidelijk en kan een chronisch karakter krijgen. Lymfoedeem kan aangeboren zijn (primair lymfoedeem) of verworven als gevolg van een andere aandoening (secundair lymfoedeem). Bekende vormen van secundair lymfoedeem zijn lymfoedeem na een borstoperatie met okselklier of na een hoofd/hals operatie.
Patiënten die na een operatie radiotherapie en/of chemotherapie ondergaan, hebben een grotere kans op het ontwikkelen van lymfoedeem.
De therapeut kan vervolgens de volgende behandelingen toe passen:
• manuele lymfedrainage
• lymfetaping
• tijdelijk zwachtelen van arm of been (bij hals of hoofd wordt dat lastig)
• oefeningen en bewegingen die helpen om de zwelling te verminderen
• advies voor het dagelijks leven
• dragen van een (op maat aangemeten) elastische ondersteuning, zowel voor arm, been en hoofd/hals.
Als je een medische behandeling hebt ondergaan en risico hebt op lymfoedeem is het belang van bewegen groot. Bewegen zorgt voor een goede spierpomp waardoor het vocht in je lichaam beter afvoert.
Beperkte mondopening
Een beperkte mondopening kan voor, gedurende en na de medische behandeling ontstaan. De operatie kan leiden tot pijn en littekenweefsel en radiotherapie tot verharding van het bestraalde gebied. Hierdoor kan de mond niet meer zo ver open als voorheen. U kunt dit controleren door te kijken of drie vingers op elkaar tussen de boven- en ondertanden passen. U kunt dit ook meten door met een kleine liniaal de afstand tussen de tanden onder en boven te meten. Als deze afstand minder is dan 35mm (of als u geen tanden heeft 45mm) dan is de mondopening beperkt. Voor eten en praten, en natuurlijk ook voor goede mondzorg, is het belangrijk dat u uw mond ver genoeg kunt openen. Een gespecialiseerd fysiotherapeut, de orofaciaal fysiotherapeut, kan u helpen de mondopening weer te vergroten, met oefeningen, advies of het rekken met spatels, rubber stopjes of een oefenapparaat (TheraBite®).
Kauwfunctie
De operatie, al dan niet in combinatie met bestraling, kan ervoor zorgen dat u minder goed kunt kauwen. Dit zorgt voor problemen met eten en maakt dat u kiest voor een ander type eten. Minder en anders eten kan er toe leiden dat u minder voedingsstoffen binnen krijgt en gewicht verliest. Een orofaciaal fysiotherapeut kan u helpen de kauwfunctie te verbeteren door de bewegelijkheid van uw kauwspieren en het kaakgewricht te trainen. Dit in nauwe samenwerking met een diëtist voor een persoonlijk voedingsadvies en een logopedist voor sliktraining.
Aangezichtsverlamming
Na een operatie in het hoofd-halsgebied kan het zijn dat een deel of de hele aangezichtszenuw uitvalt. Dit is vooral het geval bij patiënten waarbij de tumor zich bevindt in het verloop van de zenuw, bijvoorbeeld als de tumor in de speekselklier van de wang is gelokaliseerd. Bij een halsklierdissectie zien we soms dat de onderlip aan één zijde wat omhoog staat en dat diegene vaker op de lip bijt als gevolg van de uitval van één takje van de aangezichtszenuw. Als er herstel mogelijk is kan ook dit ondersteund worden door een orofaciaal fysiotherapeut.
Waar vind ik een gespecialiseerde fysiotherapeut?
In kanker gespecialiseerde fysiotherapeuten vindt u in Verwijsgids Kanker
Hoofd- hals oncologische centra
Wanneer u onder controle of behandeling bent bij één van de acht hoofd-hals oncologische centra of hun prefered partners, kunt u op verwijzing van uw behandelend arts terecht bij een gespecialiseerd fysiotherapeut. Drie hoofd-hals oncologische centra (Radboudumc, UMC Utrecht en het AVL) hebben multidisciplinaire poliklinische revalidatieteams voor hoofd-halsoncologie.
Oncologie fysiotherapie
Op verwijzing, of ook op eigen initiatief kunt u naar een oncologie fysiotherapeut bij u in de buurt. Oncologie fysiotherapie is een nieuwe specialisatie binnen de reguliere fysiotherapie. Deze fysiotherapie richt zich specifiek op het behandelen van bewegingsproblemen als gevolg van de ziekte zelf of als gevolg van de medische behandeling. Voorbeelden van problemen zijn pijn, spanningsklachten, stug littekenweefsel, huidveranderingen, bewegingsproblemen van gewrichten en spieren, lymfoedeem, spierzwakte, conditieverlies en vermoeidheid. Een oncologie fysiotherapeut bij u in de buurt kunt u vinden op nvfl.fysionet.nl
Orofaciale fysiotherapie
De orofaciaal fysiotherapeut is een gespecialiseerd fysiotherapeut die helpt bij gezondheidsproblemen die te maken hebben met het niet goed functioneren van spieren en gewrichten in het hoofd- halsgebied en het kauwstelsel. Deze gespecialiseerde fysiotherapeut kan u helpen bij problemen van nek en schouder, met een beperkte mondopening, een aangezichtsverlamming en bijvoorbeeld problemen bij eten of kauwen. Een orofaciaal fysiotherapeut bij u in de buurt kunt u vinden op nvof.nl
